Στιγμιότυπα από το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974

Εκ των υστέρων το αποτέλεσμα φαντάζει προδιαγεγραμμένο. Ο θεσμός της βασιλείας αλλά και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος είχαν χάσει ένα μεγάλο κομμάτι της νομιμοποίησής τους πριν και κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας. Για το πολιτικό κλίμα της εποχής η βασιλεία φάνταζε ως ένα σχεδόν αστείο απομεινάρι του παρελθόντος.

Η παράταξη των βασιλοφρόνων μπήκε με μεγάλα μειονεκτήματα στον προεκλογικό αγώνα του δημοψηφίσματος. Ο ίδιος ο βασιλιάς δεν είχε τολμήσει να επιστρέψει στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας. Το συντριπτικό πλήγμα όμως δόθηκε από τον αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Καραμανλή, όταν απαγόρευσε στους βουλευτές του να πάρουν μέρος στην προεκλογική διαδικασία. Έτσι, τον αγώνα ανέλαβαν διάφορες ενώσεις βασιλοφρόνων ανά την Ελλάδα που στερούνταν πολιτικών προσώπων με αίγλη. Ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να απευθυνθεί στους ψηφοφόρους μέσω τηλεόρασης από το Λονδίνο σε ένα διάγγελμα που αποδείχθηκε επικοινωνιακή πανωλεθρία.

Με την ξενική προφορά του μίλησε αόριστα, καταδίκασε απερίφραστα, αλλά και πολύ αργά τη Δικτατορία, και ζήτησε να τον αφήσουν να γίνει ο βασιλεύς όλων. Η πλευρά των βασιλοφρόνων προσπάθησε να χειριστεί συναισθηματικά την υπόθεση, παρουσιάζοντας τον βασιλιά ως έναν νέο που η μόνη του επιθυμία είναι να επιστρέψει στο σπίτι του και να προσκυνήσει τους τάφους των προγόνων του.

Αυτή η αμήχανη επικοινωνιακή τακτική υπήρξε ιδανική ευκαιρία για τους υποστηρικτές της αβασίλευτης δημοκρατίας να υπενθυμίσουν ότι το «σπιτάκι» του Κωνσταντίνου ήταν μια σειρά από παλάτια ανά την Ελλάδα που για τη συντήρησή τους, καθώς και για τη συντήρηση της βασιλικής οικογένειας, δαπανούνταν τεράστια ποσά ετησίως. Μάλιστα, για το συγκινησιακά φορτισμένο αίτημα του Κωνσταντίνου να προσκυνήσει τους τάφους των προγόνων του, του πρότειναν να επισκεφτεί τη Γερμανία, τόπο καταγωγής της δυναστείας του.

Ωστόσο, όσο κι αν η νίκη φαινόταν σχεδόν βέβαιη, ανησυχία υπήρξε και στο στρατόπεδο της δημοκρατίας, που στόχευε σε ένα αποτέλεσμα με μεγάλη διαφορά, ώστε να κλείσει οριστικά το ζήτημα. Ένα από τα θέματα που τους απασχολεί είναι η γυναικεία ψήφος. Ήδη στις βουλευτικές εκλογές του 1974 είχε φανεί η τάση μιας πιο συντηρητικής γυναικείας ψήφου. Έτσι, αναπτύσσεται ένας λόγος με πολύ προβληματικά στοιχεία. Οι γυναίκες, υποστηρίζει μερίδα του Τύπου, γοητεύονται πιο εύκολα από τους όμορφους ανδροπρεπείς ηγέτες. Η αιτιολογία αυτή χρησιμοποιούνταν από παλιά για να εξηγηθεί η δημοφιλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Επίσης, ήταν επιρρεπείς στα συναισθήματα, εν προκειμένω στο φόβο μπροστά σε μια ριζική πολιτειακή αλλαγή. Τέλος, ήταν πιο ευπειθείς απέναντι στις επικοινωνιακές τεχνικές των νέων μέσων και των συμβούλων επικοινωνίας, που εκείνη την εποχή κάνουν την εμφάνισή τους στην πολιτική.

Ένα άλλο ζήτημα που απασχολούσε τους υποστηρικτές της αβασίλευτης δημοκρατίας ήταν ο αποκλεισμός της νεανικής ψήφου, δηλαδή ότι δικαίωμα ψήφου δινόταν μόνο στους 21 και άνω. Εδώ ο υπόρρητος φόβος είναι ότι οι μεγαλύτεροι τείνουν να ψηφίσουν συντηρητικότερα. Βέβαια, για αυτούς δεν υπάρχουν αναλύσεις όπως αυτές της γυναικείας ψήφου, ωστόσο γίνονται συνεχώς προτροπές να σκεφτούν τα παιδιά τους, διότι η ψήφος τους στο δημοψήφισμα θα διαμορφώσει το μέλλον τους.

Όσο απονομιμοποιημένη και να ήταν η βασιλεία το 1974, οι υποστηρικτές της αβασίλευτης δημοκρατίας είχαν συνείδηση ότι εκείνη τη στιγμή έπρεπε να αναμετρηθούν με έναν θεσμό που είχε παραδοσιακή αίγλη εμπεδωμένη από πολλές γενιές πριν. Τέλος, ένα ζήτημα που απασχολούσε ήταν η εκφοβιστική δράση ομάδων βασιλοφρόνων. Αν και το δημοψήφισμα έγινε μέσα σε συνθήκες γενικής ηρεμίας, υπήρξαν περιστατικά, όπως η επίθεση μιας ομάδας ακροδεξιών μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου, και καταγγελίες για κύκλωμα που αγόραζε έναντι 10-15 χιλιάδων δραχμών τα εκλογικά βιβλιάρια δημοκρατικών ετεροδημοτών για να μην πάνε να ψηφίσουν. Ένα σοβαρό περιστατικό καταγγέλθηκε την ημέρα του δημοψηφίσματος σε χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη. Οι βασιλόφρονες κράτησαν υπό περιορισμό τον εκπρόσωπο της πρωτοβουλίας υπέρ της αβασίλευτης ολόκληρη τη μέρα παρά τις διαμαρτυρίες και την επέμβαση της αστυνομίας. Σε αυτό το περιστατικό υπήρξαν και τραυματίες.

Παρόλα αυτά, από νωρίς το βράδυ της Κυριακής της 8ης Δεκεμβρίου φάνηκε ότι τα αποτελέσματα έκλιναν συντριπτικά υπέρ της αβασίλευτης. Έτσι, ήδη από τις 9 το βράδυ βγήκε κόσμος στο Σύνταγμα για να πανηγυρίσει με σκωπτικά συνθήματα που είχαν χρησιμοποιηθεί και στην πτώση της Χούντας: «Απόψε πεθαίνει ο Γερμανός» – αντί για φασισμός· «Φόλα στο σκύλο της Φρειδερίκης» – αντί για φόλα στο σκύλο της ΕΣΑ. Κάποιοι κατεβαίνουν με κεριά σε μια παρωδία κηδείας της βασιλείας.

Στο Σύνταγμα διακινείται η γνωστή αφίσα του Ορνεράκη με τον πιτσιρίκο που κατουράει μέσα στο στέμμα, και ο κόσμος τραγουδάει κοροϊδευτικά κάτω από τα γραφεία της ένωσης βασιλοφρόνων στην οδό Σταδίου. Κάποια στιγμή που οι διαδηλωτές ανεβαίνουν την οδό Αμερικής συναντούν τον Μάνο Κατράκη που σχόλαγε από την παράσταση Μαντώ Μαυρογένους στο θέατρο Αλίκη, ντυμένο Κολοκοτρώνη, και τον σηκώνουν στα χέρια σαν μια απόδειξη ότι ακόμη και ο Γέρος του Μωριά πανηγυρίζει για τη δημοκρατία στην Ελλάδα.

Έτσι λοιπόν κατέρρευσε η βασιλεία μέσα σε μια ατμόσφαιρα ευφρόσυνου πανηγυριού που θυμίζει τα καρναβάλια του Ραμπελαί που ανατρέπουν την καθεστηκυία τάξη. Με τη διαφορά ότι τα αποτελέσματα αυτής της ανατροπής δημιούργησαν μια μόνιμη, σταθερή και νόμιμη νέα πολιτειακή κατάσταση για την Ελλάδα. Ο τέως αποδέχτηκε το αποτέλεσμα και δεν επιχειρήθηκε κάποια αναθέρμανση του ζητήματος. Το ερώτημα βέβαια παραμένει: τι απέγινε αυτό το 30% που είχε ψηφίσει υπέρ της βασιλευομένης; Τι συνέβη στο χώρο των βασιλοφρόνων από εκεί και πέρα; Τα δημοσιεύματα των ακροδεξιών ταμπλόιντ τα χρόνια της κρίσης, όταν ανακοίνωναν ότι επιστρέφει ο Κωνσταντίνος να σώσει τη χώρα, μάς επιτρέπουν διάφορες υποθέσεις για τον τρόπο με τον οποίο οι παραδοσιακοί βασιλόφρονες μετά την έκπτωση της βασιλείας συμμετείχαν στη δημιουργία της μεταπολιτευτικής Ακροδεξιάς. Αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση…