Την Τρίτη 30/5/2023, στην κατάμεστη αίθουσα του Ρομάντσου, συζητήσαμε τα αποτελέσματα των εκλογών της 21/5 θέτοντας το ερώτημα: Δεξιά στροφή: συγκυριακός συσχετισμός ή ιδεολογική μετατόπιση;
Δείτε ολόκληρο το βίντεο της εκδήλωσης και διαβάστε παρακάτω πώς συνοψίζουμε τα κύρια σημεία κάθε ομιλίας. Ακολούθησε μια πολύ ζωηρή συζήτηση με το κοινό. Η εκδήλωση έκλεισε με τις ενδιαφέρουσες δευτερολογίες από το πάνελ.
Τη συζήτηση ανοίγει ο Κωστής Παπαϊωάννου, ακολουθεί ο Γιάννης Αλμπάνης (00:21:10), έπειτα η Κατερίνα Λαμπρινού (00:40:20) και η Έλενα Όλγα Χρηστίδη (00:53:00). Η συζήτηση με το κοινό αρχίζει στο 1:12:00 και οι δευτερολογίες στο 1:50:30.
Η σύνοψη της εκδήλωσης
Ο Κωστής Παπαϊωάννου, διευθυντής του Σημείου, ανέφερε ότι το εκλογικό αποτέλεσμα αποτελεί προφανώς ήττα του του μεγαλύτερου μέρους της Αριστεράς και μεγάλη νίκη της συντηρητικής Νέας Δημοκρατίας μετά από 4 χρόνια πολυκύμαντης διακυβέρνησης. Στη σταδιακή συντηρητικοποίηση των τελευταίων ετών ήρθαν να προστεθούν παράγοντες επιταχυντικοί, που σχετίζονται με πιο πρόσκαιρους κομματικούς συσχετισμούς. Μέσα στη δεξιά στροφή η ακροδεξιά τάση νομιμοποιείται, κανονικοποιείται. Η ακροδεξιά ατζέντα μπορεί να ξεδιπλωθεί πιο άνετα σε αυτό το φιλικό περιβάλλον. Δεν ταυτίζονται οι δύο χώροι αλλά βρίσκονται σε ώσμωση. Η Νέα Δημοκρατία έχει ενσωματώσει τμήματα της ακροδεξιάς ατζέντας και της Alt-right ρητορικής. Επισήμανε ως θετικό το γεγονός ότι δεν υφίσταται ισχυρή βίαιη εγκληματική έκφραση του χώρου αυτού, ωστόσο το ακροδεξιό δυναμικό παραμένει αμείωτο. Η Ελληνική Λύση έχει πολλά χαρακτηριστικά που θυμίζουν το ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη: συνωμοσιολογία, τηλεοπτικό πληθωρισμό και διαρκές ψάρεμα στα θολά νερά του φόβου, της άγνοιας και της ξενοφοβίας. Η ΝΙΚΗ είναι από τις εκπλήξεις της 21ης Μαΐου. Πολιτεύτηκε ως «κόμμα-ενάντια-στα-κόμματα», απέρριψε τη διαίρεση Αριστερά/Δεξιά και διεκδίκησε μερίδιο από τις «δεξαμενές» των αντιεμβολιαστών και των παραθρησκευτικών οργανώσεων. Συνδυάζει τα βασικά χαρακτηριστικά των σχηματισμών του χώρου (εθνικισμός, αντιμεταναστευτικός ρατσισμός, προνοιακός σοβινισμός, ισχυρό κράτος) με στοιχεία ανορθολογισμού και ακραίας πατριαρχίας.
Ο Γιάννης Αλμπάνης, δημοσιογράφος, εξέφρασε τους ενδοιασμούς του ως προς τις ιδεολογικές αναλύσεις που προκύπτουν από τα εκλογικά αποτελέσματα, γιατί οι εκλογές αποτυπώνουν –πολλές φορές με στρεβλό ή μερικό τρόπο– έναν ορισμένο ιδεολογικό συσχετισμό στην κοινωνία. Υπάρχουν πάντως οι ακόλουθες ενδείξεις μιας δεξιάς στροφής:
- καθαρή νίκη του δεξιού κόμματος είναι ισχυρή ένδειξη για δεξιά στροφή
- νίκη παρά τα 4 χρόνια διακυβέρνησης με την Κεντροαριστερά στην αντιπολίτευση
- πολύ μεγάλες νίκες της ΝΔ στις λαϊκές γειτονιές που είναι παραδοσιακά προπύργια της Αριστεράς και της Κεντροαριστεράς –χαρακτηριστικό παράδειγμα η Β΄ Πειραιλα – και ταυτόχρονη μεγάλη υποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ στα βασικά του προπύργια
- το άθροισμα των αντι-δεξιών κομμάτων (από ΑΝΤΑΡΣΥΑ μέχρι ΠΑΣΟΚ) έχει πέσει 7-8 μονάδες σε σχέση με το 2019.
Παρατήρησε ότι ένα 10% του εκλογικού σώματος είναι οιονεί ακροδεξιό, αντιδημοκρατικό, αντικοινοβουλευτικό. Ωστόσο, επισήμανε ότι η ΝΔ δεν συγκροτεί κοινό πολιτικό χώρο μαζί με την Ακροδεξιά, διότι εμφανίζονται σημαντικές διαφορές (όπως ο διαφορετικός ταξικός χαρακτήρας της ψήφου και η διαφορετική στάση σε σχέση με την Ευρώπη).
Θεωρεί ότι η πολιτική υπεροχή Μητσοτάκη δεν αντανακλά μια ιδεολογική συντηρητική στροφή στην ελληνική κοινωνία. Και εξηγεί: η νεοελληνική κοινωνία είναι αντιφατική, υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι των ψηφοφόρων που δεν τοποθετούνται ούτε Αριστερά ούτε Δεξιά, και αυτοί κρίνουν τις εκλογές. Είναι αυτό που ονομάζουμε «κέντρο», που περιέχει τους ιδεολογικά κεντρώους αλλά και την αντι-πολιτική, η αδιαφορία για την πολιτική, το «όλοι είναι ίδιοι». Η μείωση των φόρων είναι συντριπτικά ηγεμονική αντίληψη στην ελληνική κοινωνία, αλλά το κράτος είναι στην καρδιά της κοινωνικής συνείδησης, ως δύναμη αναδιανομής και κοινωνικής προστασίας, αλλά και ως δύναμη ανάπτυξης. Στο μεταναστευτικό εκφράζονται πολύ σκληρές θέσεις, ενώ την ίδια ώρα η στάση ως προς τα έμφυλα ζητήματα είναι μια φοβερή δύναμη μέσα στην ελληνική κοινωνία, είναι ηγεμονική ατζέντα, κερδίζει έδαφος χρόνο με το χρόνο, και είναι από τα βασικά στοιχεία μιας προοδευτικής ατζέντας που έχει μεγάλη διείσδυση στον χώρο της ΝΔ.
Ως προς το αποτέλεσμα των εκλογών, σημείωσε ότι:
- είναι ισχυρή καταψήφιση της αντιπολίτευσης του ΣΥΡΙΖΑ
- είναι προσωπική μεγάλη επιτυχία του Μητσοτάκη, που υιοθέτησε και έβαλε στην ατζέντα του πολύ σημαντικά στοιχεία της ατζέντας της Κεντροαριστεράς (με εμβληματικά θέματα την υγεία και την αύξηση των μισθών· το κράτος ήταν στο κέντρο της προεκλογικής εκστρατείας της ΝΔ)
- ο λόγος του Μητσοτάκη για το κράτος επικεντρωνόταν σε 3 θέματα:
- σύνορα, φράχτης, ασφάλεια
- εκσυγχρονισμός (η πιο ηγεμονική έννοια που υπάρχει στην ελληνική κοινωνία) & ψηφιοποίηση
- παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, κατά κύριο λόγο στην πανδημία.
Η Κατερίνα Λαμπρινού, πολιτική επιστήμονας, απαντά στο ερώτημα «συγκυρία ή ιδεολογική μετατόπιση;» μέσα από μια σύντομη αναδρομή στα μεταπολιτευτικά αποτελέσματα. Στέκεται στα καινοφανή σημεία όπως τον δικομματισμό του 1,5 κόμματος που ανέδειξαν οι πρόσφατες εκλογές, τα αντίστοιχα ποσοστά της ΝΔ στις προ-κρίσης εκλογές του 2009, τον εκλογικό χάρτη που προσομοιάζει αυτόν του 1974 και συνοψίζει κάποια κοινά σημεία αναφοράς του τότε και του τώρα πάνω στην ιδέα της μεταβατικής περιόδου, ανάμεσα σε διαρκείς κρίσεις φόβου και αβεβαιότητας. Αναφέρεται στη σημερινή συνθήκη ως μια ανοιχτή δομή πολιτικών ευκαιριών όπου συνυπάρχουν η ασφάλεια ως κεντρικό πεδίο αιτημάτων με ένα, προεκλογικά τουλάχιστον, καταγεγραμμένο αίτημα προοδευτικής κοινωνικής αλλαγής.
Η Έλενα Όλγα Χρηστίδη, ψυχολόγος, επιστηµονικά υπεύθυνη του Orlando LGBT+, προτείνει την προσέγγιση της έννοιας της συντηρητικοποίησης ως διεργασία, σχολιάζει τη δυσκολία στην απάντηση του ερωτήματος εάν η πρόσφατη ψήφος συνέβη με βάση την οικονομία ή την ιδεολογία, διατυπώνει τη σκέψη πως η ψήφος αυτή έχει όλα τα στοιχεία για να είναι η αρχή μιας συγκρότησης ιδεολογικού πυρήνα και εστιάζει στο μεγάλο ποσοστό αναποφάσιστης ψήφου και ψήφου φόβου, που αν όχι ενεργητικά σίγουρα παθητικά νομιμοποιεί τη συντηρητικότερη στάση. Συνοψίζει τονίζοντας την οργάνωση της ακροδεξιάς αντίδρασης όσο αυξάνεται η ορατότητα κοινωνικών θεμάτων και υπογραμμίζει την ανετοιμότητα του δημόσιου λόγου να αντιδράσει καθώς και την ταυτόχρονη εργαλειοποίηση έμφυλων ζητημάτων και άλλων από τον ακροδεξιό λόγο.